Thỏa thuận hạt nhân Iran vẫn chưa được nối lại sau 5 năm

Chia sẻ FB Chia sẻ Twitter Bình luận

Embed from Getty Images

Ngày này 5 năm trước, Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp tại Nhà Trắng, tuyên bố đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân mà Hoa Kỳ đã ký vào năm 2015 với Iran và các cường quốc thế giới.

Bất chấp nhiều nỗ lực của chính quyền Biden và sau nhiều thăng trầm, hiệp định mang tính bước ngoặt có tên chính thức là Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) vẫn chưa được khôi phục.

Tổng thống Mỹ khi đó đã lập luận rằng thỏa thuận này không đủ để ngăn chặn vĩnh viễn Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân. Chính quyền của ông đã đặt ra hàng chục điều kiện để đàm phán lại một thỏa thuận có lợi hơn cho Washington với Tehran, điều này được kỳ vọng sẽ dẫn đến sự đầu hàng chính trị hoàn toàn của Iran.

Chính sách “áp lực tối đa” của chính quyền Trump, bao gồm việc áp đặt các lệnh trừng phạt khắc nghiệt nhất từ trước đến nay đối với Iran, kể từ đó đã ảnh hưởng đáng kể đến nền kinh tế Iran. Chính quyền Biden đã tiếp tục các chính sách của người tiền nhiệm đối với Iran mặc dù ban đầu đã lên án chúng.

Lạm phát tăng vọt tiếp tục siết chặt người dân Iran và đồng tiền quốc gia đang rơi vào vòng xoáy đi xuống, ngay cả khi Tehran đã dần tăng doanh số bán dầu của mình bất chấp các lệnh trừng phạt.

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Iran vẫn chưa từ bỏ học thuyết thách thức Mỹ và các cuộc tấn công của các nhóm thân Iran nhằm vào lợi ích của Mỹ trên khắp khu vực tiếp tục gia tăng trong những năm gần đây, theo Washington.

Vụ Mỹ ám sát tướng hàng đầu của Iran Qassem Soleimani ở Iraq vào đầu năm 2020 đã đẩy căng thẳng lên một tầm cao mới, với việc Tehran và Washington đang đứng bên bờ vực chiến tranh.

Gần đây nhất, Iran đã bắt giữ hai tàu chở dầu ở eo biển Hormuz và Vịnh Oman trong hai tuần qua, mà truyền thông phương Tây cho biết là để đáp trả việc Mỹ bắt giữ một tàu khác chở dầu của Iran.

Trong khi đó, ông Ebrahim Raisi đã có chuyến công du đầu tiên của một Tổng thống Iran tới Syria sau 13 năm vào tuần trước, được truyền thông nhà nước Iran ca ngợi đây là “chiến thắng chiến lược” của Iran trước những thất bại của Mỹ.

JCPOA trong khu vực

Kể từ khi JCPOA được thiết lập, Israel đã trở thành bên phản đối lớn nhất đối với thỏa thuận, không ngừng vận động hành lang Washington để chấm dứt nó.

Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã ca ngợi ông Trump sau khi ông từ bỏ thỏa thuận và Tel Aviv đã nhiều lần phản đối nỗ lực của các bên ký kết khác – cụ thể là Trung Quốc, Nga, Pháp, Đức và Vương quốc Anh – để khôi phục hiệp định thông qua các cuộc đàm phán hiện đang bị đình trệ bắt đầu vào 2021.

Israel cũng đã cảnh báo rằng họ sẽ tấn công Iran để ngăn nước này sở hữu bom, và Cố vấn an ninh quốc gia của TT Biden, Jake Sullivan, tuần trước cho biết Tổng thống Mỹ sẵn sàng công nhận “quyền tự do hành động của Israel” nếu cần thiết.

Bình luận này đã gây ra sự phẫn nộ ở Tehran, trong đó người đứng đầu cơ quan an ninh Ali Shamkhani coi đó là sự thừa nhận của Hoa Kỳ về trách nhiệm đối với các cuộc tấn công của Israel vào các cơ sở và nhà khoa học hạt nhân của Iran.

Ở những nơi khác ở Trung Đông, nhiều quốc gia Ả Rập, dẫn đầu là Ả Rập Xê Út, cũng cổ vũ cho ông Trump khi họ bày tỏ lo ngại về chương trình hạt nhân của Tehran..

Nhưng khi Tehran gia tăng áp lực và Mỹ dần nhận thấy vai trò của mình trong khu vực bị giảm sút, các nhà lãnh đạo Ả Rập đã nhận ra sự cần thiết phải thay đổi.

Cuộc tấn công năm 2019 vào các cơ sở dầu mỏ của Ả Rập do nhóm Houthi liên kết với Iran ở Yemen và việc Washington không phản ứng sau đó, dường như là một bước ngoặt đối với các quốc gia Ả Rập.

Sau hai năm đàm phán trực tiếp, hồi tháng 3, Iran và Ả Rập Xê Út đã đồng ý khôi phục quan hệ ngoại giao trong một thỏa thuận do Trung Quốc làm trung gian và các đại sứ quán dự kiến sẽ được mở lại trong tuần này.

Ít nhất là cho đến thời điểm hiện tại, các bên liên quan của JCPOA có vẻ hài lòng với việc duy trì hiện trạng trong khi tìm cách quản lý căng thẳng.

Tuy nhiên, số phận của thỏa thuận hứa hẹn sẽ tạo ra nhiều cuộc đối đầu hơn giữa Tehran và phương Tây trong những tháng tới. Các nước phương Tây được cho là đã cảnh báo Iran rằng nếu nước này tiếp tục tăng cường làm giàu uranium đến mức có thể được sử dụng để sản xuất bom, điều đó sẽ khiến họ kích hoạt cái gọi là cơ chế “snapback” (quy trình đảo ngược) của thỏa thuận, sẽ tự động khôi phục các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc với Iran.

Iran và IAEA đã đạt được thỏa thuận tại Tehran vào tháng 3 để tăng cường hợp tác, điều này có khả năng ngăn cản một nghị quyết khác tại cuộc họp hội đồng sắp tới của cơ quan giám sát hạt nhân vào tháng 6.

Một thời hạn quan trọng khác sẽ đến vào tháng 10 khi JCPOA được thiết lập để dỡ bỏ một số hạn chế đối với hoạt động nghiên cứu, phát triển và sản xuất tên lửa tầm xa và máy bay không người lái của Iran.

Xuân Lan (theo Al Jazeera)

Báo cáo: Trung Quốc “khuyến khích phổ biến vũ khí hạt nhân” ở Iran, Triều Tiên Chính quyền cộng sản Trung Quốc đang gây bất ổn cho an ninh toàn cầu và khuyến khích phổ biến vũ khí hạt nhân giữa các quốc gia.