Làm gì để tránh làn sóng bond run?

Theo TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế, nhà đầu tư trái phiếu doanh nghiệp, cần xác định trái phiếu doanh doanh nghiệp là một kênh đầu tư, không phải kênh tiết kiệm. Việc chưa có sự phân biệt rõ ràng khiến cho không ít nhà đầu tư trong thời gian vừa qua đã hành xử với trái phiếu doanh nghiệp tương tự như với khoản tiết kiệm ngân hàng.

Ts. Vũ Đính Ánh tại Talkshow "Khôi phục niềm tin" do Báo Đầu tư tổ chức ngày 04/11

Đang có sự phân hoá giữa trái phiếu doanh nghiệp

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang rung lắc sau một vài năm có sự bùng nổ với tốc độ cao. Việt Nam đang hướng tới và có nhiều văn bản từ cơ quan chức năng, hệ thống các nhà phát hành cũng như là các nhà phân phối, đặc biệt là trình độ của nhà đầu tư sau sự rung lắc của thị trường thời gian vừa qua.

Về cơ bản, các văn bản pháp lý đã khắc phục được cái mà trước đây vẫn gọi là 3 không liên quan tới trái phiếu phát hành riêng lẻ, đó là không có xếp hạng tín nhiệm, không có tài sản thế chấp, không có bảo lãnh (kể cả bảo lãnh phát hành hay bảo lãnh thanh toán).

TS. Vũ Đĩnh Ánh cho biết, những quy định pháp lý cũng như thực tiễn triển khai đã tạo ra niềm tin và thị trường mặc dù có sự rung lắc khá mạnh trong thời gian vừa qua, nhưng không phải với tất cả các loại trái phiếu doanh nghiệp.

“ Rõ ràng đang có sự phân hoá giữa trái phiếu doanh nghiệp của các nhà phát hành có uy tín thông qua hệ thống phân phối chuyên nghiệp, và đặc biệt có sự hấp dẫn khi người ta đánh giá mức độ rủi ro và cân đối giữa rủi ro với lợi nhuận, lãi suất mà họ thu được, kể cả rủi ro kỳ hạn ”, ông Ánh nói thêm.

Có một điểm đáng lưu ý trong quá trình nhà đầu tư tiếp cận nên xử lý để đảm bảo tính ổn định và bền vững. Thứ nhất là hiện chưa phân biệt rõ ràng trái phiếu doanh nghiệp có 2 loại cơ bản, phát hành ra công chúng, liên quan tới các quy định chứng khoán và văn bản có liên quan. Trái phiếu phát hành ra công chúng là loại hàng hoá có độ tin cậy cao, tương tự như các loại hàng hoá khác trên thị trường chứng khoán và đặc biệt có thể thống kê kiểm tra, kiểm soát từ phía các cơ quan chức năng, bộ tài chính, UBCK.

Cái rủi ro phát sinh và cần khắc phục là mảng phát hành trái phiếu riêng lẻ khi chiếm tỷ lệ rất lớn, kéo theo đó phải có quy định liên quan để đảm bảo với thông lệ quốc tế.

Thứ hai là sự sở hữu chéo, hay nói cách khác, nhà phát hành trái phiếu riêng lẻ, bản chất phát hành là dựa trên uy tín, niềm tin, nhưng trong thời gian vừa qua do có sự buông lỏng quản lý nhất định nên chưa đảm bảo một cách tốt nhất vấn đề uy tín, niềm tin với nhà phát hành.

Thứ ba là tính chuyên nghiệp, điều rất quan trọng giúp tạo dựng và củng cố niềm tin của nhà đầu tư với thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Làm gì để tránh bond run?

Một trong những điều đang xảy trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp là hiện tượng bond run (nhà đầu tư rút tiền trái phiếu hàng loạt, yêu cầu nhà phát hành mua lại trái phiếu ngay lập tức). Theo ông Ánh, đây là đặc điểm khá phổ biến với thị trường tài chính. Tại thị trường trái phiếu doanh nghiệp, nhất là phát hành riêng lẻ khi đối mặt với một số vấn đề, thậm chí là các tin đồn vô căn cứ thì ứng xử của nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nhỏ lẻ, cần nhất là tránh hiệu ứng đám đông.

Bond run, rút tiền trái phiếu hàng loạt, yêu cầu nhà phát hành mua lại trái phiếu ngay lập tức, nếu có xảy ra trên quy mô tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp trong nền kinh tế, ở hiện tại, tác động cụ thể là rất nhỏ so với bank run, bởi không thể so với dư nợ tín dụng/ GDP ở Việt Nam khi nền kinh tế vẫn hầu như dựa vào tín dụng.

Nếu như để tránh bank run, chúng ta có Ngân hàng Nhà nước (NHNN), có cả hệ thống để làm sao có thể ngăn chặn tác động tiêu cực từ tin đồn, gây ra sự rút vốn ồ ạt tại một ngân hàng nào đó. Thực tế chục năm vừa qua, một số trường hợp mà cơ quan Nhà nước đã đứng ra ngăn chặn tác động tiêu cực liên quan tới tin đồn có thể gây ảnh hưởng tới hoạt động, thanh khoản của một số tổ chức tín dụng.

Tương tự với thị trường trái phiếu doanh nghiệp, điều đầu tiên nhà đầu tư phải hết sức bình tĩnh, phân tích, đánh giá thông tin trước những tin đồn mang tính tiêu cực. Vì cơ bản hành động theo tin đồn thì sẽ ảnh hưởng tới uy tín của nhà phát hành, cũng như các nhà phân phối. Vô hình chung, khi tình hình chưa căng thẳng thì chúng ta lại đẩy nó vào căng thẳng, gây thiệt hại cho tất cả các bên tham gia thị trường.

Với cơ quan chức năng, có thể học hỏi kinh nghiệm chống bank run. Đối với thị trường trái phiếu, muốn nâng cao trình độ của nhà đầu tư nhưng không phải lúc nào nhà đầu tư cũng đủ tỉnh táo để phân biệt đâu là tin thật, tin giả, trong khi tâm lý là một yếu tố rất quan trọng trên thị trường tài chính.

Theo ông Ánh, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã đến lúc cần có các cơ quan tương tự như với thị trường tín dụng, ngân hàng để chống lại bond run. Có hệ thống quản lý như vậy, cộng với pháp lý thì mới có cơ sở, căn cứ để củng cố niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường và đặc biệt để đối phó rủi ro mang yếu tố tâm lý, hay hiệu ứng đám đông mà nhà đầu tư phải đối mặt.

Ví dụ như bàn về bảo lãnh phát hành hành, bảo lãnh thanh toán thì hao hao giống bảo hiểm tiền gửi với hệ thống ngân hàng, tuy nhiên, đó không phải toàn bộ vấn đề. Các tin đồn có thể tác động lớn hơn rất nhiều, cần hệ thống để giúp nhà đầu tư có niềm tin, để niềm tin có căn cứ thì các cơ quan quản lý Nhà nước với thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần đặt ra những quy định pháp lý, bộ máy, cũng như biện pháp chống lại hiện tượng bond run.

Xây dựng quỹ hỗ trợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Từ đầu đến giờ, chúng ta đang bàn nhiều tới vấn đề xếp hạng tín nhiệm, phân tích quản trị rủi ro và sự hỗ trợ của các trung gian trên thị trường. Điều này vừa mang tính ngắn hạn, trung và dài hạn.

Trước mắt, không chỉ Việt Nam, mà một số các thị trường, đặc biệt là thị trường phát triển cao hơn cũng đang đối mặt với vấn đề, rủi ro từ thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt khi thị trường này liên quan tới những lĩnh vực luôn có độ rủi ro cao như bất động sản, chứng khoán.

TS. Vũ Đính Ánh cho rằng, cần biện pháp tạo dòng tiền xử lý các vấn đề liên quan, chẳng hạn xây dựng quỹ hỗ trợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp khi nó gặp các vấn đề liên quan tới thanh khoản, không phải vấn đề căn cốt liên quan tới sức khoẻ tài chính của nhà phát hành hay các sai phạm. Cần một cái thể chế, định chế như vậy để giúp cho sự ổn định của thị trường.

Vấn đề thứ hai là khi gần đây xuất hiện những tin đồn, có hiệu ứng đám đông xuất phát từ câu chuyện của các nhà phát hành, đặc biệt khi chúng ta chưa khắc phục được vấn đề công khai minh bạch, một số hiện tượng chưa rõ ràng, ví dụ nhà phát hành trái phiếu thật sự là ai, việc quản lý mối quan hệ giữa công ty mẹ - công ty con, hay là công ty cháu chưa rõ ràng, thì vấn đề uy tín của nhà phát hành sẽ phải xử lý ngay trong ngắn hạn.

Phải làm rõ câu chuyện quy định, nếu thực hiện trung gian là các đơn vị bảo lãnh phát hành hay bảo lãnh thanh toán, thì phân biệt rõ rệt và sự rõ ràng của nhà đầu tư gắn với rủi ro, lợi nhuận. Tránh tâm lý chi phối, khi thời gian vừa qua người ta chỉ tập trung vào vấn đề lãi suất, lãi suất càng cao thì càng tốt, bỏ qua nhiều yếu tố liên quan tới rủi ro khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp.

Nghị định 65 theo hướng siết chặt yêu cầu với cả phát hành, phân phối, trung gian, cũng như các yêu cầu với nhà đầu tư. Điều này có ý nghĩa nhiều trong trung và dài hạn nhưng lai gây khó khi đối mặt với vấn đề trước mắt tại thị trường trái phiếu doanh nghiệp khi mà quy mô đã lên đến 1 triệu tỷ đồng vào cuối năm 2022, sang năm 2023, hàng trăm ngàn tỷ trái phiếu doanh nghiệp sẽ đáo hạn. Đặc biệt, liên quan tới cả hiện tượng, tuy chưa phổ biến nhưng đã xảy ra là bond run với một số loại trái phiếu doanh nghiệp.

Tóm lại, thị trường trái phiếu doanh nghiệp là thị trường cực kỳ phức tạp ngay cả với tổ chức chuyên nghiệp, nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Phương Châu