“Gương vỡ lại lành”: Tình nghĩa vợ chồng của người xưa

“Truyện Kiều” của Nguyễn Du mô tả rằng sau 15 năm lưu lạc, Thúy Kiều được đoàn tụ với gia đình. Trong buổi tiệc đoàn viên, Thúy Vân đã khuyên chị nối lại duyên xưa bằng điển cố “Gương vỡ lại lành” như vậy:

Những là ràng ước mai ao,
Mười lăm năm ấy biết bao nhiêu tình.
Bây giờ gương vỡ lại lành,
Khuôn thiêng lừa lọc đã dành có nơi.
Còn duyên nay lại còn người,
Còn vầng trăng bạc còn lời nguyền xưa.

Chuyện kể rằng vào thời Nam Bắc triều trong lịch sử Trung Hoa, em gái của Trần hậu chủ Trần Thúc Bảo là Nhạc Xương công chúa có tài năng và dung mạo xuất chúng. Bà là vợ của Từ Đức Ngôn, một môn khách của Thái tử.

Tranh vẽ Trần hậu chủ Trần Thúc Bảo của họa sỹ Diêm Lập Bản. (Tranh: Wikipedia, Public Domain)

Bấy giờ nhà Nam Trần suy yếu, Từ Đức Ngôn thấy trước thế cục hỗn loạn đã dặn vợ rằng: “Với tài năng và dung mạo của nàng, nếu như đất nước rơi vào diệt vong, nàng nhất định sẽ lưu lạc đến một gia đình giàu có và quyền lực, sợ rằng chúng ta sẽ mãi xa rời. Nhưng nếu như duyên phận chưa hết, còn có thể gặp nhau, thì nên có một tín vật”.

Nói rồi Từ Đức Ngôn bẻ gãy một bên của tấm gương đồng, hai vợ chồng mỗi người cầm một nửa. Từ Đức Ngôn hẹn ước với vợ mình rằng: “Sau này đến ngày rằm tháng giêng, nàng hãy đem tấm gương này bán ngoài chợ, nếu như ta nhìn thấy nó, thì ta sẽ đi tìm nàng”.

Dự đoán của Từ Đức Ngôn cuối cùng chuẩn xác, Trần hậu chủ trở thành vị hoàng đế cuối cùng của nhà Nam Trần. Quân Tùy kết thúc triều đại nhà Trần, thống nhất Trung Hoa.

Vợ của Từ Đức Ngôn sau đó cũng quả nhiên lưu lạc vào nhà quan đại thần là Việt quốc Công Dương Tố, Dương Tố rất sủng ái nàng.

Từ Đức Ngôn sống cuộc sống lang bạt, vất vả lắm mới quay lại được kinh thành. Ngày rằm tháng giêng, nhớ lại lời hẹn ước, Từ Đức Ngôn đã đến chợ để tìm kiếm, và thấy một ông lão dáng vẻ giống người hầu đang bày bán một nửa tấm gương đồng, hơn nữa còn rao giá rất cao, khiến mọi người đều chê cười.

Từ Đức Ngôn dẫn ông lão qua một bên, thuật lại những gì mình đã trải qua, rồi lấy một nửa tấm gương của mình ghép lại với một nửa tấm gương mà ông lão đó bán, sau đó đề lên đó một bài thơ:

Kính dữ nhân câu khứ,
Kính quy nhân bất quy.
Vô phục Thường Nga ảnh,
Không lưu minh nguyệt huy.

Nghĩa là:

Kính với người cùng đi mất,
Nay kính đã về mà không thấy người trở về.
Hình bóng Thường Nga đâu chẳng thấy,
Trên không chỉ lưu lại vầng trăng sáng ngày rằm.

Nhạc Xương công chúa sau khi nhìn thấy bài thơ, đã khóc lóc mà không chịu ăn uống gì. Dương Tố sau khi hiểu chuyện cũng rất thương cảm, liền phái người đi tìm Từ Đức Ngôn tới, quyết định trả lại vợ cho anh ta, còn tặng cho hai người rất nhiều tài vật. Nghĩa cử này của Dương Tố được nhiều người khen ngợi.

Nhạc Xương công chúa cùng nửa mảnh gương trong bức “Thiên thu tuyệt diễm đồ” của họa sỹ Cừu Anh thời Minh. (Tranh: Wikipedia, Public Domain)

Dương Tố làm tiệc rượu tiễn biệt Từ Đức Ngôn và Nhạc Xương công chúa, còn bảo Nhạc Xương công chúa làm một bài thơ. Nhạc Xương công chúa làm thơ như vậy:

Linh nhật hà thiên thứ,
Tân quan đối cựu quan.
Tiếu đề câu bất cảm,
Phương nghiệm tác nhân nan.

Nghĩa là:

Hôm nay là ngày gì lạ thế,
Phu quân mới ngồi đối mặt với phu quân cũ.
Ngồi ở đây không biết nên vui hay buồn,
Lúc này mới thấu hiểu làm người khó lắm thay.

Sau đó Nhạc Xương công chúa và Từ Đức Ngôn quay trở về Giang Nam, chung sống với nhau cho đến khi đầu bạc răng long.

Sau này người ta dùng thành ngữ “Phá kính trùng viên” hay “Gương vỡ lại lành” để chỉ việc vợ chồng ly tán sau lại được đoàn tụ.

Dựa theo bài viết “Thành ngữ điển cố: Gương vỡ lại lành”
Đăng trên Chanhkien.org
Tác giả: Thái Bình
Quang Minh biên tập

Hôn nhân truyền thống: Hàm nghĩa sâu xa của ân ái vợ chồng

Mời xem video :