Chuyện Ông Ích Khiêm – Cử nhân nhỏ tuổi nhất của nhà Nguyễn

Chia sẻ Facebook

(Tranh minh họa của họa sĩ Sỹ Hòa, báo Bình Phước Online)

Đỗ cử nhân khi mới chỉ 15 tuổi

Ông Ích Khiêm xuất thân là người miền núi ở phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Đến tuổi đi học ông tới ở với chú mình là Ông Văn Trị, vừa chăn trâu nhổ cỏ vừa học, dù vất vả nhưng rất thông minh và chăm chỉ.

Khoa thi năm 1847 dười thời vua Thiệu Trị, Ông Ích Khiêm cùng chú mình vượt qua kỳ thi Đầu xứ ở địa phương. Cả hai chuẩn bị lều chõng đến trường ở Bình Định để tham dự kỳ thi Hương.

Ông Ích Khiêm năm ấy mới chỉ 15 tuổi. Chủ khảo trường thi năm ấy là Trạng Bồng Vũ Duy Thanh khi xem bài đã chấm đỗ với lời phê: “Bài này tuy lời văn không được chải chuốt, chữ viết xấu nhưng ý tứ dồi dào. Qua bài này, ta thấy thí sinh phải là người có lòng yêu dân thương nước cao, có chí ngang tàng, có lòng cương trực thì mới viết được như thế”. (Theo “Truyện hay nhớ mãi” của Thái Vũ)

Khi danh sách sĩ tử đỗ đạt trình lên, vua Thiệu Trị thấy có sĩ tử mới 15 tuổi thì cảm thấy lạ, liền cho người đưa Ông Ích Khiêm đến để thi ngay trước mặt vua. Đầu đề nhà vua đưa ra là “thiếu niên đăng cao khoa” có nghĩa là tuổi trẻ đỗ cao. Dù lần đầu vào triều, lại phải diện kiến và làm bài thi trước mặt nhà vua, cậu thiếu niên vẫn không hề sợ hãi.

Sự kiện này được ghi chép trong “Đại Nam chính biên liệt truyện” như sau: “Ông Ích Khiêm đỗ hương tiến mới 15 tuổi. Vua Thiệu Trị cho mời vào điện cho thử lại bằng bài thơ lấy đầu đề là ‘Thiếu niên đăng cao khoa’. Bài làm của ông được vua ban khen”

Đỗ cử nhân, Ông Ích Khiêm được cử làm Tri huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương.

Cách chọn vợ lạ đời

Ông Ích Khiêm đỗ Hương tiến khi mới 15 tuổi, là người nhỏ tuổi nhất thi đỗ cử nhân thời nhà Nguyễn, nên rất nổi tiếng. Nhiều người vai vế có ý định gả con gái, trong đó có ông Tú Quyết họ Tr­ương ở làng Châu Lâu, Điện Bàn.

Ông Tú Quyết có hai cô con gái, nhưng Ông Ích Khiêm lại muốn xem mặt và tính tình trước mới quyết định. Vốn tinh nghịch nên Ích Khiêm quyết định vào làng Châu Lâu, cố ý vào bẻ trộm vườn mía nhà ông Tú Quyết, để đám tuần phu bắt được dẫn vào trong nhà, hôm sau giải lên cho quan xét xử.

Hai cô con gái ông Tú Quyết cũng tò mò muốn xem kẻ nào dám to gan đột nhập vào vườn mía. Cô chị có lời khinh bỉ và dặn gia nhân phải bỏ đói cho chừa thói ăn trộm. Trong khi đó cô em có phần thương cảm, lén đưa cơm nước cho tên trộm ăn. Từ việc này mà Ông Ích Khiêm chọn được vợ.

Sáng hôm sau, trước khi dẫn tên trộm lên huyện xét xử, ông Tú Quyết cho người báo cho các hương chức biết để cử một vị đến nghe.

Vị Hương chức đến nơi, thấy Ông Ích Khiêm bị trói giữa sân, liền vội sụp lạy mà nói “Tại sao quan Cử lại đến như thế này” . Lúc này mọi người mới biết kẻ trộm là ai, vội vàng cởi trói và xin lỗi rối rít, hỏi rõ mới biết ngọn ngành câu chuyện.

Đây là câu chuyện lén xem mặt nổi tiếng được lưu truyền ở vùng quê nhà của Ông Ích Khiêm.

Đánh dẹp các nơi, lập công lớn

Năm 1861, Tạ Văn Phụng tự xưng là con cháu nhà Lê, dấy binh nổi loạn ở miền bắc nhằm lật đổ nhà Nguyễn. Quân nổi loạn chiếm đóng một vùng rộng lớn ở Quang Yên (thuộc Quảng Ninh ngày nay) và Hải Dương. Vua Tự Đức sai quân đánh dẹp, hao tổn binh tướng suốt 4 năm mà chưa dẹp được.

Năm 1865, Ông Ích Khiêm đưa quân phá được, dẹp yên nổi loạn, thu phục được Quảng Yên và Hải Ninh. Với chiến công này, ông được thăng làm Hồng lô tự khanh Biện lý bộ Lễ.

Năm 1867, vua Tự Đức thăng ông làm Thị lang bộ Binh. Lúc này ở Bắc Ninh có đám thổ phỉ từ Trung Quốc kéo sang, triều đình sung thêm cho ông chức Tiễu phủ sứ đến Bắc Ninh đánh dẹp. Ông đã dẹp đám thổ phỉ, giúp dân chúng nơi đây được bình yên, ông được gọi là Tiễu Phong Lệ hay Quan Tiễu.

Năm 1868, dư đảng Thái Bình Thiên Quốc là Ngô Côn cho quân tấn công chiếm được Cao Bằng. Ông Ích Khiêm được phong làm Tán lý quân thứ Lạng Bình, cùng các tướng đưa quân đến Cao Bằng. Tại đây ông lập công, Ngô Côn thua trận phải chạy trốn.

Năm 1869, Ngô Côn cho quân bất ngờ vây chặt thành Bắc Ninh. Ông Ích Khiêm đang ở huyện Kim Anh (nay thuộc Sóc Sơn, Hà Nội) đưa quân đến ứng cứu, kết quả đánh bại và tiêu diệt được Ngô Côn.

Giai đoạn này đám phỉ ở miền bắc từ nhà Thanh tràn sang rất nhiều, suốt từ năm 1870 đến 1874, Ông Ích Khiêm cầm quân đánh phỉ các nơi, lập công trạng, bắt nhiều tướng phỉ, đặc biệt là chiến công đánh bại quân Cờ Vàng, bắt sống thủ lĩnh Hoàng Sùng Anh.

Ích Khiêm nổi tiếng là người văn võ song toàn, chính trực, làm tướng lắm mưu lược và yêu thương binh sĩ. Tuy nhiên ông là người chính trực, ghét xu nịnh, hơn nữa cách nói bốc đồng của ông làm tổn thương người khác, vì thế mà ông cũng thường không được ban thưởng xứng đáng.

Bài học lưu lại cho con cháu

Vua Tự Đức từng có lời phê Ông Ích Khiêm rằng: “Cái tính khí cương cường nóng nảy, phàm việc không chịu ở sau người và vâng theo mệnh người”.

Một vị quan cùng quê với ông là Phạm Phú Thứ cũng 2 lần tìm cách cứu Ông Ích Khiêm trước những lời tâu muốn hại ông. Sau này nhiều người ghét cái tính nóng nảy không nghe cấp trên của Ông Ích Khiêm mà vu oan khiến ông bị cách chức, đày đi an trí ở Bình Thuận.

Về cuối đời, Ông Ích Khiêm cũng biết rõ nhược điểm của mình là tính tình nóng nảy, dễ làm tổn thương người khác, nên trước khi mất ông di chúc rằng: “Hàng em, hàng con, mỗi người nên ngậm miệng, trói lưỡi, chớ có khinh dễ lạm dụng lời nói; hãy lấy ở ta mà làm gương soi sáng thì tránh xa tai vạ đấy” .

Dù nhiều người không ưa ông nhưng dân chúng đều nhớ đến công lao của ông, nhiều giai thoại vẫn được người dân quê ông truyền tụng cho đến ngày nay.

Trần Hưng

Mời xem video :

Chia sẻ Facebook