Chính phủ đề xuất 2 phương án rút bảo hiểm xã hội một lần

Ngày 17-8, tiếp tục chương trình phiên họp thứ 25, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho ý kiến về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi).

Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) Đào Ngọc Dung đã trình bày tờ trình của Chính phủ về dự án luật.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) ngày 17-8. Ảnh: Phạm Thắng

Theo đó, để giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Dự thảo Luật đã đề xuất 2 phương án về hưởng BHXH một lần.

Phương án 1 , quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau. Nhóm 1 đối với người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần.

Nhóm 2 là đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến 1-7-2025) thì không được nhận BHXH một lần.

Tờ trình của Chính phủ đã nêu rõ ưu điểm của phương án này là từng bước khắc phục tình trạng hưởng BHXH một lần của thời gian qua. Trong những năm đầu, số người hưởng BHXH một lần có thể không giảm nhiều nhưng càng về sau giảm càng nhiều, từ năm thứ 5 trở đi sẽ giảm nhanh, có thể giảm quá nửa số người hưởng BHXH một lần so với giai đoạn vừa qua.

Theo đánh giá của cơ quan soạn thảo, việc này sẽ giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già. Do quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia BHXH nên cơ bản sẽ ít khả năng gặp phản ứng của người lao động hơn.

Tuy nhiên, phương án 1 cũng có nhược điểm do chỉ áp dụng đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật này có hiệu lực, cho nên hơn 17,5 triệu người lao động đang tham gia BHXH vẫn có quyền lựa chọn hưởng BHXH một lần. Chính vì vậy, số người hưởng BHXH một lần không giảm nhiều, đặc biệt trong những năm đầu sau khi luật mới có hiệu lực.

Phương án 2 , sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Ưu điểm của phương án này, theo Chính phủ, mặc dù, số lượt người hưởng BHXH một lần có thể không giảm nhiều so với hiện hành nhưng khi người lao động hưởng BHXH một lần thì người lao động cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại.

Người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ BHXH với quyền lợi hưởng cao hơn; người lao động có động lực hơn để tiếp tục tham gia, tích lũy quá trình đóng để đủ điều kiện hưởng lương hưu; người lao động có nhiều cơ hội hơn đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

'Đây là phương án vừa đáp ứng được nhu cầu nhận BHXH một lần của người lao động trong thời điểm hiện tại, song cũng đáp ứng được yêu cầu bảo đảm sự ổn định của hệ thống và quyền lợi của người lao động trong dài hạn'- cơ quan soạn thảo đánh giá.

Về nhược điểm, cơ quan soạn thảo cho rằng phương án 2 chưa giải quyết triệt để việc rút BHXH một lần theo Luật Bảo hiểm xã hội và thông lệ quốc tế. Người lao động không được giải quyết hưởng BHXH một lần trên toàn bộ thời gian đóng. Đồng thời, có thể xuất hiện tình trạng gia tăng người lao động đề nghị hưởng BHXH một lần trước khi luật có hiệu lực thi hành. Theo phương án này, tình trạng hưởng BHXH một lần khi còn trẻ sẽ tiếp tục tiếp diễn trong tương lai.

Theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Xã hội của Quốc hội, vẫn còn nhiều ý kiến về quy định BHXH một lần, có loại ý kiến thống nhất lựa chọn phương án 1, có loại ý kiến lại lựa chọn phương án 2.

Trong đó, có cả các ý kiến không đồng ý với cả 2 phương án Chính phủ trình. Lý do phương án 1 sẽ tạo sự bất bình đẳng giữa những người tham gia và sau khi luật có hiệu lực, tiềm ẩn gây mất ổn định xã hội, tạo làn sóng ồ ạt rút BHXH một lần. Trong khi phương án 2 cho rút 50% không hợp lý, vì số tiền đóng là của người lao động.

Cơ quan thẩm tra cho rằng mỗi phương án đều có ưu, nhược điểm và còn nhiều ý kiến khác nhau. Trong khi đó, đây là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, ảnh hưởng đến quyền lợi và tác động đến tâm lý người lao động.

Vì vậy, Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, cân nhắc thêm các phương án khác, đánh giá toàn diện về cả bối cảnh và điều kiện thực tiễn về đời sống, tâm lý của người lao động, dư luận xã hội để quyết định việc đề xuất phương án theo hướng bảo đảm tốt nhất quyền lợi lâu dài của người lao động tham gia bảo hiểm nhưng cũng hài hòa với nguyên tắc đóng - hưởng, có chia sẻ của BHXH.