Bức thư cầu cứu vượt đại dương và dũng khí làm điều tử tế

Trong một thời đại mà lòng tốt và điều tử tế trở thành trò tiêu khiển trên truyền hình, việc đầu tiên Keith làm là...

Thứ sáu, 16/06/2023

Những bức thư cầu cứu vượt đại dương; một người đàn ông mạo hiểm tính mạng để vạch trần sự tàn ác; một người quay phim ẩn danh; một đạo diễn từ xa; hai lính gác “lần đầu tiên trong đời làm điều đúng đắn”; một cô bé 10 tuổi vẫn có thể làm điều tử tế. “Thư từ Mã Tam Gia” là một bộ phim cảm động về những con người với thiện tâm cao thượng.

Phía bên kia đại dương, nó được giấu vào một tấm bia mộ giả dành cho lễ Halloween. Qua một hành trình dài, nó lên kệ của siêu thị Kmart, được mua về, dúi vào trong một nhà kho tại Damascus, Oregon, Mỹ, suốt 1 năm trời. Điều tử tế phía bên này đại dương chỉ thực sự bắt đầu khi bà mẹ hai con Julie Keith lấy món quà ra, chuẩn bị cho dịp sinh nhật gần Halloween của cô con gái 4 tuổi. Cô bé hào hứng, nhảy qua nhảy lại, bóc quà. Đó là bữa tiệc đầu tiên mà em được phép tự tổ chức.

Đột ngột, một mảnh giấy rơi ra…

Keith hơi ngạc nhiên khi thấy trên đó là những hàng chữ viết tay bằng 2 thứ tiếng – Anh và Trung:

“Thưa ngài: Nếu ngài ngẫu nhiên mua món hàng này, xin làm ơn gửi bức thư của tôi tới Tổ chức Nhân quyền Quốc tế…” tiếp sau đó, bức thư mô tả hoàn cảnh tra tấn và lạm dụng tàn bạo tại một nơi gọi là Mã Tam Gia. Bức thư nhắn nhủ, “hàng nghìn người đang bị Đảng Cộng sản Trung Quốc bức hại sẽ nhớ ơn ngài mãi mãi…”

Khoảng lặng của Keith khiến con gái cô thoáng dừng lại. Cô bé chưa biết đọc, nhưng em có thể cảm thấy mẹ mình đang rất bối rối.

“Tra tấn ư? Trừng phạt ư? Người có tín ngưỡng bị cầm tù? Rốt cuộc ai đã viết bức thư? Vì sao nó lại xuất hiện trong một hộp quà Halloween cho con trẻ?” – Keith không ngừng tự hỏi.

Trong một thời đại mà lòng tốt và điều tử tế trở thành trò tiêu khiển trên truyền hình, việc đầu tiên Keith làm là kiểm chứng. Cô lên mạng tra cứu về Mã Tam Gia, rồi sửng sốt khi biết rằng trại lao động này có một biệt danh khác: địa ngục. Địa ngục trần gian Mã Tam Gia, đó là nơi những nhà bảo vệ nhân quyền, nhà bất đồng chính kiến và các tù nhân bị giam giữ vì tín ngưỡng, đối mặt với tra tấn tàn bạo, lạm dụng tình dục, tẩy não, cho đến khi họ “nhận sai” hoặc ký cam kết thay đổi.

Không thể kết nối được với một tổ chức nhân quyền nào, Keith gọi tới một tờ báo địa phương. Bức thư nhanh chóng thu hút sự quan tâm của giới truyền thông. Áp lực quốc tế đổ dồn tới Trung Quốc. Cuối cùng một bước ngoặt lịch sử xuất hiện: các trại lao động cưỡng bức Trung Quốc buộc phải đóng cửa hoặc đổi tên, trong đó có cả Mã Tam Gia.

Nhưng câu chuyện chưa hề kết thúc…

6 năm sau khi bức thư cầu cứu được công bố, toàn bộ câu chuyện về người viết thư mới xuất hiện trong một bộ phim tài liệu cảm động mang tên “Thư từ Mã Tam Gia”. Đó là tác phẩm của nhà làm phim từng nhận giải Peabody danh giá, Leon Lee, cùng ông Tôn Nghị, người đã viết bức thư, và một người quay phim ẩn danh tại Trung Quốc. Sự phối hợp xuyên đại dương đó đã tạo nên một bộ phim đặc biệt.

Nhà làm phim Leon Lee được sinh ra tại Trung Quốc, và hiện đang sinh sống tại Canada. Anh nổi tiếng với hàng loạt bộ phim về những điều “không được nhắc tới” tại Trung Quốc, trong đó nổi bật là bộ phim “Thu hoạch con người” (Human Harvest), bộ phim nói về tội ác thu hoạch nội tạng sống từ những người tập Pháp Luân Công do chính quyền Đảng Cộng sản Trung Quốc hậu thuẫn. “Thu hoạch con người” từng nhận được giải Peabody vào năm 2014.

Sau khi nghe kể về bức thư vượt đại dương và câu chuyện của Keith, Leon Lee quyết định tìm kiếm người đàn ông đã viết bức thư này. Năm 2016, 4 năm sau khi sự việc xảy ra, nhờ một phóng viên – nhà hoạt động trong mạng lưới ngầm tại Trung Quốc, cuối cùng Leon Lee đã liên lạc được với chủ nhân bức thư – ông Tôn Nghị.

Một cuộc gọi Skype bảo mật đã kết nối họ với nhau, và ông Tôn cho hay, ông đang viết một cuốn sách về câu chuyện của mình. Tuy nhiên, ông cảm thấy rằng thông điệp mà ông truyền đạt đến tất cả mọi người sẽ mạnh mẽ hơn bên trong một bộ phim. Tôn Nghị không biết làm phim, thậm chí chưa từng dùng một chiếc camera. Còn Leon Lee thì không thể quay lại Trung Quốc sau những bộ phim vạch trần tội ác của chính quyền mà anh làm.

Qua Skype, Lee bắt đầu giúp ông Tôn làm phim, hướng dẫn ông mua các thiết bị cần thiết, đồng thời khuyên ông tìm thêm một người bạn đồng hành. Ông Tôn và người bạn ẩn danh đó đã thực hiện những thước phim ngay tại Trung Quốc, ghi lại quá trình ông Tôn bắt đầu tập luyện môn khí công mang tên Pháp Luân Công; việc môn khí công này bị đàn áp tàn bạo tại Trung Quốc; những màn tra tấn địa ngục mà ông Tôn đã phải trải qua trong trại lao động; cùng quá trình ông giấu 20 bức thư cầu cứu vào các hộp quà Halloween, những hộp quà mà ông hy vọng sẽ tới thế giới phương Tây, vì chúng được đóng gói bằng tiếng Anh.

Ông Tôn cùng người bạn ẩn danh của mình đã mạo hiểm cả tính mạng trong quá trình làm phim, bởi cuộc đàn áp Pháp Luân Công tại Trung Quốc vẫn đang diễn ra, tính cho đến thời điểm năm 2018. Hơn nữa, việc thu hoạch nội tạng của tù nhân có tín ngưỡng tại Trung Quốc vẫn chưa hề dừng lại.

Tất cả những thước phim quay được, được rút gọn, mã hóa vào trong một dịch vụ bảo mật trên mạng. Và nhà làm phim Leon Lee sẽ phản hồi lại cho ông Tôn về các cảnh quay chưa đạt. Sau đó, những thước phim gốc được cho vào trong một ổ cứng bảo mật và vận chuyển qua mạng lưới các nhà hoạt động ngầm ở Trung Quốc để tới Canada. Khi Leon Lee nhận được ổ cứng, ông Tôn sẽ gửi mật mã cho anh. Và “nếu như tôi nhập sai mật mã, ổ cứng sẽ bị khóa và tất cả các thước phim đều bị mất” , Leon Lee chia sẻ.

Năm 2012, vào lúc bức thư cầu cứu được công bố, ông Tôn thực tế đã thoát khỏi Mã Tam Gia. Và đứng trước nguy cơ việc làm phim đang bị tiết lộ, ông Tôn đã trốn khỏi Trung Quốc, tới Jakarta xin tị nạn. Mãi đến lúc này, nhà làm phim và nhân vật chính mới được gặp mặt nhau trực tiếp…

“Sau khi gặp ông ấy, tôi cứ luôn tự hỏi rằng làm sao mà một người đàn ông lịch sự và trầm lặng như vậy lại có được một dũng khí lớn đến thế” , Leon Lee tâm sự.

“Thư từ Mã Tam Gia” được trình chiếu hôm 27/4, 29/4 và 4/5/2018 tại Liên hoan Phim tài liệu Quốc tế Canada (Hot Docs) và 5/5 tại Liên hoan Phim tài liệu DOXA, Vancouver, Canada.

Hành trình đầy hiểm nguy của ông Tôn Nghị đã được “Thư từ Mã Tam Gia” kể lại, nhưng câu chuyện về những điều tử tế chưa dừng lại ở đây…

Bà mẹ hai con Keith, người đã công bố bức thư của ông Tôn Nghị, luôn day dứt về những điều đã xảy ra. Cô tâm sự:

Tôi vẫn luôn suy nghĩ lại về quyết định của mình lúc đó. Có người đã nói với tôi rằng, bởi vì tôi công bố bức thư mà những tù nhân tại Mã Tam Gia bị trừng phạt, vì thế đáng lẽ tôi nên im lặng. Liệu tôi đã khiến những con người cách mình nửa vòng trái đất gặp hiểm nguy? Hay làm phiền lòng chính quyền Trung Quốc. Có lẽ… Nhưng kể cả vậy, tôi cũng chưa hiểu hết hệ quả của những việc mình đã làm.

Áp lực quốc tế bắt nguồn từ hành động của Keith đã tạo ra được một bước ngoặt lịch sử ở Trung Quốc: các trại lao động cưỡng bức buộc phải đóng cửa hoặc đổi tên, trong đó có cả Mã Tam Gia. Nhưng cuộc đàn áp vẫn tiếp diễn, sự tra tấn trở nên ẩn núp hơn, rút về các trung tâm giáo dưỡng hay bệnh viện tâm thần. Đồng thời, tội ác thu hoạch tạng ngày càng lan rộng sang nhiều cộng đồng tín ngưỡng khác.

Nhiều năm sau, mãi cho đến khi gặp Tôn Nghị, nhìn người đàn ông gầy gò nhỏ bé và ít nói, Keith mới thực sự thấu hiểu ý nghĩa bên trong hành động của mình:

“Bây giờ, tôi không còn cảm thấy vui mừng khi mua được những món quà giảm giá cho các con, vì tôi biết cái giá phải trả cho điều đó. Tôi nói với các con mình rằng có nhiều quà không phải là quan trọng – điều tốt là có được những món quà tử tế. Nếu những người làm ra chúng được đối xử tốt, món quà sẽ bền lâu hơn và mang đến nhiều kỷ niệm đẹp. Chúng ta sẽ sở hữu ít hơn, nhưng chúng ta không cần những món quà không tử tế.”

Cô tâm sự:

“Tôn Nghị đã bị giam trong 2 năm rưỡi vì tập môn thiền định Pháp Luân Công, môn tập bị chính quyền Trung Quốc đàn áp. Ông ấy đã không từ bỏ đức tin của mình, và ông ấy đã phải trả giá cho dũng khí ấy. Ông là người vô cùng đặc biệt, người đã thay đổi cuộc đời tôi mãi mãi.”

Điều Keith tự hào nhất là cô con gái 10 tuổi của mình. Ở trường, cô bé đã chia sẻ câu chuyện của ông Tôn Nghị với tất cả mọi người, để tất cả các đứa trẻ khác thấu hiểu một bài học về sự tử tế.

Không chỉ Keith và con, có những con người đặc biệt khác cũng được thay đổi nhờ Tôn Nghị. “Thư từ Mã Tam Gia” bao gồm hai cuộc phỏng vấn với hai lính gác từng làm việc tại Mã Tam Gia. Họ đã đồng ý tham gia vào bộ phim, bất chấp những hậu quả mà nó có thể mang tới. Nhà làm phim Leon Lee đã từng rất áy náy cho sự an toàn của họ, nhưng với họ, đó là tiếng gọi lương tri: “… họ đã rất nhẹ nhõm sau khi được phỏng vấn. Vì với họ, lần đầu tiên trong cuộc đời, họ đã làm được một điều đúng đắn”.

Tôn Nghị đã viết 20 bức thư, nhưng chỉ có một bức thư được công bố. Nếu Keith không lên tiếng, có lẽ hàng chục nghìn người vẫn đang bị tra tấn trong các trại lao động cải tạo cưỡng bức của Trung Quốc.

Trong khi chờ lấy visa tới Canada tại Jakarta, Tôn Nghị có kể về một số đặc vụ của ĐCSTQ đã tới gặp ông. Ít lâu sau, ngay trước sinh nhật lần thứ 51 của Tôn Nghị vào 1/10/2017, ông mất trong một bệnh viện tại Bali, Indonesia. Xác của ông bị bệnh viện tức tốc hỏa thiêu (theo lời gia đình ông), và bệnh viện tuyên bố ông qua đời do bị suy thận. Tuy nhiên, gia đình Tôn Nghị cho biết ông chưa từng mắc bệnh về thận cho đến khi ông qua đời…

Bài: Nguyễn Vĩnh.
Thiết kế: Kim Tuyến.

Trailer phim “Thư từ Mã Tam Gia” (Phiên bản tiếng Anh của phim có thể mua trên nhiều nền tảng tại đây )