Bancassurance và những định kiến đáng tiếc

Các quốc gia càng phát triển thì người dân càng muốn tham gia bảo hiểm nhân thọ (BHNT), và tỷ lệ mua bảo hiểm qua kênh ngân hàng (bancassurance) cũng vượt trội, chiếm trên hai phần ba. Điều đó cho thấy BHNT là rất cần thiết và kênh bán bảo hiểm qua ngân hàng cũng được người mua tin cậy. Nhưng điều gì đang diễn ra khiến cho Việt Nam có vẻ như ngược với thế giới?

Thời gian gần đây báo chí và mạng xã hội đưa không ít thông tin liên quan đến việc các nhân viên ngân hàng tư vấn sai hay ép khách hàng mua BHNT, gây bức xúc trong dư luận đến nỗi có ý kiến đề xuất Ngân hàng Nhà nước yêu cầu các ngân hàng thương mại không giao hoặc ép chỉ tiêu bảo hiểm đối với nhân viên của mình.

Ở các nước phát triển, nhiều người dân có BHNT và 70% trong số này tham gia qua kênh bancassurance vì đây là nơi đang nắm giữ tiền của khách hàng, am hiểu rõ khách hàng nên việc tư vấn sản phẩm tài chính như BHNT là thuận tiện và phù hợp.

Số liệu tại các nước phát triển và nước có trình độ phát triển thấp hơn cũng cho thấy càng phát triển thì tỷ lệ người dân tham gia BHNT càng cao. Vậy bản chất BHNT là gì và tại sao nó cần thiết cho người dân để rồi khi càng phát triển người ta càng muốn tham gia BHNT. Trong khi đó ở Việt Nam, việc tư vấn BHNT đang gặp vấn đề gì khiến khách hàng bức xúc như vậy?

Bản chất của bảo hiểm nhân thọ là gì?

Trước hết, BHNT là sản phẩm tài chính thuần túy, không phải sản phẩm bảo vệ sức khỏe. Một hợp đồng BHNT có cấu trúc hai phần là sản phẩm chính và sản phẩm phụ. Cụ thể, sản phẩm chính của một hợp đồng BHNT sẽ có quyền lợi chính là tử vong (và quyền lợi thương tật do tai nạn, có hoặc không tùy doanh nghiệp). Sản phẩm phụ đính kèm theo sản phẩm chính (tùy nhu cầu khách hàng) gồm: Chi phí điều trị y tế, bệnh lý nghiêm trọng, trợ cấp y tế, tai nạn, hỗ trợ đóng phí,…

Với sản phẩm có đặc tính như vậy, một hợp đồng BHNT bảo vệ toàn diện cho người tham gia cần có các nhóm quyền lợi như sau: quyền lợi sống, quyền lợi tử vong và quyền lợi tiết kiệm, đầu tư.

Như vậy, bản chất BHNT là nếu người tham gia bảo hiểm không may gặp rủi ro sức khỏe thì họ sẽ không tốn chi phí chữa trị trong phạm vi bảo hiểm và do đó sẽ không ảnh hưởng đến kế hoạch chi tiêu, tích lũy. Trường hợp không may mắn, người tham gia bảo hiểm tử vong thì công ty bảo hiểm sẽ đền theo hợp đồng. Số tiền này sẽ giúp gia đình người được bảo hiểm vượt qua giai đoạn khó khăn.

Trong trường hợp may mắn, nếu người được bảo hiểm không gặp rủi ro gì thì số tiền tham gia bảo hiểm không những không mất đi mà còn có khả năng sinh lời và mức sinh lời thực tế tùy thuộc hiệu quả đầu tư của quỹ đầu tư liên kết theo như hợp đồng bảo hiểm.

Về thời hạn hợp đồng bảo hiểm

Thông thường hợp đồng bảo hiểm có thời hạn kể từ khi tham gia cho đến khi khách hàng 99 tuổi. Ví dụ khách hàng tham gia lúc 30 tuổi thì thời hạn hợp đồng sẽ là 69 năm. Đây là thời gian hợp đồng sẽ bảo vệ cho khách hàng. Nó khác với thời hạn đóng phí, thông thường từ 10-20 năm.

Mặc dù thời hạn đóng phí như vậy nhưng khách hàng có thể linh hoạt đóng phí miễn sao giá trị tài khoản (số tiền còn trong tài khoản khách hàng trong hợp đồng bảo hiểm) đủ để đóng phí rủi ro để duy trì hiệu lực hợp đồng. Việc linh hoạt đóng phí này chỉ ảnh hưởng đến dòng tiền khách hàng nhận được từ hoạt động đầu tư và thưởng từ công ty bảo hiểm, theo hướng đóng đủ và đúng thì dòng tiền nhận về cao và ngược lại.

Với bản chất như vậy, việc người dân tham gia BHNT là điều hết sức cần thiết, vì rủi ro bệnh tật và tai nạn có thể xảy đến với bất kỳ ai.

Nhìn rộng ra, BHNT không chỉ có vai trò với người tham gia, mà còn có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển xã hội, đặc biệt là sự phát triển ngành y trong bối cảnh nguồn lực đầu tư công cho y tế còn bị hạn chế, cũng như đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ an sinh xã hội quốc gia.

Đối với sự phát triển ngành y, đợt dịch Covid-19 vừa qua cho thấy ngay cả những nước phát triển như Mỹ thì ngành y cũng gặp rất nhiều khó khăn do bị quá tải trong điều kiện khủng hoảng. Nếu được đầu tư tốt hơn thì khả năng chống chịu của ngành y sẽ tốt hơn nữa.

Vấn đề đặt ra là thực tế ngân sách đầu tư cho y tế có hạn, nên cần nguồn lực từ khu vực tư nhân. Nếu tỷ lệ người dân tham gia BHNT cao hơn, số tiền chi cho BHNT nhiều hơn thì khả năng chi trả của người dân với dịch vụ y tế nhiều hơn rất nhiều, vì trong trường hợp này người chi trả là các công ty bảo hiểm.

Và khi khả năng chi trả cao hơn thì sẽ thu hút nhiều nhà đầu tư đầu tư vào lĩnh vực y tế. Điều này sẽ góp phần thúc đẩy ngành y phát triển mạnh mẽ và khả năng chống chọi của ngành trước các sự kiện có tính thảm họa như dịch Covid-19 sẽ tốt hơn rất nhiều!

Ngoài ra, việc tham gia BHNT sẽ giúp cho thế hệ người già mới ở Việt Nam có nguồn lực tài chính hưu trí lành mạnh mà không cần sự hỗ trợ của con cháu cũng như chính sách an sinh xã hội của quốc gia.

Với những lợi ích to lớn như trên, việc thúc đẩy sự phát triển của ngành BHNT là hết sức cần thiết và đây thực sự là ngành cần hỗ trợ phát triển bao gồm cả qua kênh bancassurance lẫn qua kênh đại lý.

Nhưng chuyện gì đang diễn ra?

Mặc dù có ý nghĩa và vai trò quan trọng như vậy, nhưng việc các đại lý bảo hiểm, một số nhân viên ngân hàng không được đào tạo bài bản và bị áp lực chỉ tiêu đã tư vấn sai bản chất bảo hiểm hoặc ép khách hàng tham gia bảo hiểm khi vay vốn đã tạo ra “ác cảm” với người tham gia bảo hiểm.

Không ít nhân viên ngân hàng khi xem xét cho vay, nhất là với người có nhu cầu cấp bách, đã ép khách hàng phải tham gia BHNT mới được giải ngân vốn vay. Giá trị gói bảo hiểm thông thường từ 1-3% giá trị khoản vay. Một số ngân hàng khác, tinh vi hơn, đưa ra lựa chọn tham gia bảo hiểm để được vay lãi suất thấp hơn so với không mua bảo hiểm…

Thực tế, BHNT có vai trò rất lớn trong việc bảo vệ rủi ro tài chính cho khách hàng và cả ngân hàng trong quá trình vay vốn, bởi lẽ bản chất bảo vệ thu nhập của BHNT sẽ giảm thiểu rủi ro không trả được nợ của người đi vay khi gặp rủi ro về sức khỏe, tai nạn. Nhưng sẽ là phản tác dụng nếu khoản vay nào cũng mua BHNT.

Bên cạnh đó, nhiều khách hàng được tư vấn BHNT như khoản tiết kiệm dài hạn hay đầu tư. Trong đó, bảng minh họa được thiết kế để khách hàng có lợi về dòng tiền nhất có thể và trong nhiều trường hợp sử dụng mức lợi suất cao hơn quy định của Bộ Tài chính để tư vấn cho khách hàng. Việc tư vấn sai bản chất bảo hiểm như vậy làm khách hàng hiểu nhầm và khi đã tham gia thì không thể rút tiền được.

Để tránh tình trạng con sâu làm rầu nồi canh như trên, Ngân hàng Nhà nước cần đưa nội dung thanh tra BHNT vào hoạt động thanh tra và áp dụng các mức phạt nghiêm khắc với các ngân hàng ép khách hàng mua BHNT hoặc tư vấn sai cho khách hàng.

Việc tăng cường thanh tra và xử lý nghiêm khắc sẽ giúp các ngân hàng xây dựng quy trình chuẩn mực, đào tạo nhân sự đủ năng lực, đạo đức qua đó giúp ngành BHNT phát triển mạnh mẽ và thực chất.

Các nhóm quyền lợi của một hợp đồng bảo hiểm nhân thọ bảo vệ toàn diện cho người tham gia

– Quyền lợi sống: Là quyền lợi mà người được bảo hiểm sẽ được hưởng khi điều trị y tế (chi trả viện phí), trợ cấp y tế (hỗ trợ theo số ngày nằm viện để bù đắp thu nhập mất đi), bệnh lý nghiêm trọng (người được bảo hiểm sẽ hưởng số tiền theo hợp đồng nếu phát hiện bệnh nghiêm trọng), thương tật do tai nạn (người được bảo hiểm sẽ nhận được số tiền khi tổn thương các bộ phận cơ thể như tay, chân,…), thương tật toàn bộ vĩnh viễn.

Bản chất các quyền lợi này là công ty bảo hiểm sẽ chi trả toàn bộ chi phí y tế cho người được bảo hiểm (tùy hạn mức) và hỗ trợ thu nhập mất đi do nằm viện, bệnh lý nghiêm trọng hay thương tật. Nghĩa là ngay cả khi nằm viện, người được bảo hiểm sẽ không phải sử dụng số tiền mình tích lũy được cho việc điều trị mà ngược lại còn mang thêm tiền về nhà (trợ cấp y tế,…) như khi đi làm bình thường. Và do đó, không ảnh hưởng đến kế hoạch tài chính dài hạn của người được bảo hiểm khi chẳng may gặp rủi ro bệnh tật, tai nạn.

– Quyền lợi tử vong: Đây là quyền lợi mà gia đình người được bảo hiểm sẽ nhận được số tiền theo hợp đồng nếu chẳng may người được bảo hiểm tử vong. Ý nghĩa của quyền lợi này là bù đắp thu nhập mất đi của người được bảo hiểm và thường được tư vấn giá trị bảo hiểm được tính theo số năm thu nhập, thông thường từ 5-10 năm thu nhập. Quyền lợi này đặc biệt ý nghĩa đối với người là trụ cột trong gia đình bởi lẽ nếu người trụ cột mất đi cũng sẽ không ảnh hưởng đến tình hình tài chính của gia đình.

– Quyền lợi tiết kiệm, đầu tư: Các hợp đồng BHNT là hợp đồng liên kết đầu tư, nghĩa là số tiền đóng BHNT vượt hơn chi phí bảo hiểm cho sản phẩm chính và phụ nhiều lần. Do đó hàng năm số tiền dư ra được công ty bảo hiểm đưa vào các quỹ đầu tư liên kết để đầu tư với mục tiêu mang lại lợi nhuận cho khách hàng.

Đó là lý do vì sao khi đóng bảo hiểm, số tiền khách hàng nhận về thường có lãi, thậm chí lãi cao hơn lãi ngân hàng dù hàng năm phải luôn trích phí bảo hiểm cho các rủi ro cho người được bảo hiểm.

Tuy nhiên, cũng không loại trừ khả năng việc đầu tư này bị thua lỗ trong thời điểm, giai đoạn nào đó. Ý nghĩa của việc liên kết đầu tư này là giúp khách hàng tham gia bảo hiểm có dòng tiền tích lũy dài hạn và đặc biệt có ý nghĩa khi khách hàng về hưu.

Hoàng Xuân Huy

TBKTSG