2022: Năm kết thúc kỷ nguyên tiền rẻ và đà tăng của thị trường chứng khoán

Những bất ngờ tồi tệ nhất trên thị trường tài chính thường xảy đến khi một điều gì đó được xem là hiển nhiên lại đột ngột bị đặt nghi vấn, chẳng hạn như giá hoa tulip, hoạt động của ngân hàng…

Nhà đầu tư đã trải qua giai đoạn đầy cam go trong năm 2022 khi thị trường tài chính đã ổn định bấy lâu bị đảo ngược. Sau đây tờ The Economist đã dẫn lại 5 xu hướng tài chính đã chấm dứt trong năm 2022.

Kết thúc tiền rẻ

Với các nhà sử học tài chính tương lai, khi nhìn lại những năm 2010, họ sẽ kinh ngạc rằng mọi người đã từng nghĩ lãi suất sẽ ở mức gần bằng 0 mãi mãi. Thậm chí vào 2021, các tổ chức đầu tư được nhiều người đáng kính còn xuất bản các bài báo với tiêu đề như: "The Zero: Why interest rates will stay low" (Số 0: Tại sao lãi suất sẽ ở mức thấp).

Trong nhiều thập kỷ qua, chi phí đi vay đã trong xu hướng giảm. Tác động từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009 và đại dịch đã củng cố cho niềm tin rằng lãi suất thấp là vĩnh viễn. Nhưng trong năm nay, lạm phát cao kéo dài đã đập tan niềm tin đó.

Năm 2022, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) thắt chặt tiền tệ quyết liệt nhất kể từ những năm 1980, nâng phạm vi lãi suất mục tiêu thêm hơn 4 điểm phần trăm, lên 4.25-4.5%. Nhiều ngân hàng trung ương khác cũng tiếp bước Fed.

Thị trường kỳ vọng lãi suất sẽ ngừng tăng vào năm 2023, với đỉnh lãi suất ở mức 4.5%-5% ở Anh và Mỹ, và 3-3.5% ở khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone). Nhưng khả năng chúng quay về con số gần 0 là rất mong manh. Chẳng hạn, các quan chức Fed cho rằng lãi suất sẽ kết thúc năm 2023 trên 5%, trước khi giảm xuống khoảng 2.5% trong dài hạn. Kỷ nguyên tiền rẻ đã kết thúc.

Thị trường con bò chấm dứt

Từ mức đáy sau khủng hoảng tài chính năm 2009 đến đỉnh điểm vào cuối năm 2021, chỉ số S&P 500 của Mỹ đã tăng 600%. Trong thời gian ấy, đâu đó vẫn có những gián đoạn trong quá trình đi lên của thị trường chứng khoán Mỹ với mức biến động rất mạnh nhưng không kéo dài lâu. Chẳng hạn như cú sụp đột ngột trong giai đoạn đầu COVID-19.

Tuy nhiên, đà giảm của năm 2022 thực sự kéo dài. Giữa tháng 10, S&P 500 giảm khoảng 25%, xuống mức thấp nhất trong năm. Sau khi hồi nhẹ, chỉ số này vẫn còn giảm khoảng 20% so với đầu năm. Trong khi đó, chỉ số cổ phiếu toàn cầu MSCI cũng giảm 20%.

Cổ phiếu không phải là loại tài sản duy nhất mất giá. Giá cổ phiếu giảm một phần do lãi suất tăng, vì điều này sẽ thúc đẩy lợi suất trái phiếu và khiến các tài sản rủi ro trở nên kém hấp dẫn hơn khi so sánh. Cơ chế tương tự đã đẩy giá trái phiếu xuống để điều chỉnh lợi suất của chúng với lãi suất hiện hành.

Theo các chỉ số của Bloomberg , giá trái phiếu toàn cầu, Mỹ, châu Âu và thị trường mới nổi đã giảm lần lượt 16%, 12%, 18% và 15%. Chưa biết liệu giá có giảm thêm hay không, nhưng thị trường con bò thì đã kết thúc.

Hết thời thanh khoản dồi dào

Vốn không chỉ rẻ trong những năm cuối của thị trường con bò, mà dường như có ở khắp mọi nơi. Trong các cuộc khủng hoảng, các ngân hàng trung ương thực hiện các chương trình nới lỏng định lượng (QE) để ổn định thị trường. Nhưng lần này, các NHTW đã hơi quá tay trong đại dịch.

Cả thảy, NHTW tại Mỹ, Anh, Eurozone và Nhật Bản bơm ra hơn 11 ngàn tỷ USD tiền mới, qua đó đẩy giá của các tài sản “an toàn”, như trái phiếu Chính phủ và kéo giảm lợi suất của chúng.

Điều này đã đẩy các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận vào các tài sản mang tính đầu cơ hơn. Nhờ đó, những tài sản này bùng nổ. Trong thập kỷ tính đến năm 2007, các công ty Mỹ đã phát hành 100 tỷ USD trái phiếu rác (junk bond) mỗi năm. Trong những năm 2010, họ thu về trung bình 270 tỷ USD. Vào năm 2021, họ thu 486 tỷ USD.

Trong năm nay, kênh này đã giảm tới 75%. Fed và Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đã đảo ngược các chương trình mua trái phiếu của họ. Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cũng sắp làm điều tương tự. Thanh khoản vì thế đang dần cạn và điều này không chỉ diễn ra ở kênh trái phiếu rác. Giá trị các đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) đã phá vỡ kỷ lục trong năm 2021, với 655 tỷ USD trên toàn cầu. Giờ đây, thị trường IPO của Mỹ sắp ghi nhận năm khó khăn nhất kể từ năm 1990. Giá trị của các vụ sáp nhập và mua lại cũng giảm. Nguồn vốn từng dồi dào đã dần khan hiếm.

Nhà đầu tư giá trị lên tiếng

Giá cổ phiếu liên tục leo thang là giai đoạn chán nản với các nhà đầu tư giá trị (value investors). Đây là nhóm chuyên săn tìm các cổ phiếu rẻ so với thu nhập hoặc tài sản cơ bản của chúng. Lãi suất thấp và tâm lý chấp nhận rủi ro do nới lỏng định lượng đã khiến cách tiếp cận thận trọng này không hợp thời.

Thay vào đó, các cổ phiếu tăng trưởng lại vượt lên dẫn trước. Đây là nhóm cổ phiếu có mức giá cao so với thu nhập hiện tại của các công ty (thậm chí lỗ), nhưng hứa hẹn lợi nhuận bùng nổ trong tương lai.

Từ tháng 3/2009 đến cuối năm 2021, chỉ số cổ phiếu tăng trưởng toàn cầu của MSCI tăng vọt gấp 6.4, gấp hơn hai lần mức tăng của chỉ số cổ phiếu giá trị.

Năm nay, lãi suất ngày càng tăng đã đảo ngược tình thế. Với lãi suất 1%, để có 100 USD sau 10 năm, bạn phải gửi 91 USD vào tài khoản ngân hàng ngay hôm nay. Với lãi suất 5%, bạn chỉ cần bỏ ra 61 USD.

Dấu chấm hết của kỷ nguyên tiền rẻ đã thay đổi tầm nhìn của các nhà đầu tư, buộc họ phải ưu tiên lợi nhuận trước mắt hơn là lợi nhuận trong tương lai xa vời. Vì thế, cổ phiếu tăng trưởng trở nên hết thời, trong khi cổ phiếu giá trị trở nên thời thượng hơn.

Đế chế tiền ảo sụp đổ

Với những người nghĩ rằng tiền ảo chẳng có ích lợi gì ngoài cờ bạc và các hoạt động đáng ngờ, họ đã có minh chứng bênh vực cho quan điểm của mình với vụ sụp đổ của sàn giao dịch FTX.

Sàn giao dịch này từng là tên tuổi lớn của ngành tiền ảo, được điều hành bởi Sam Bankman-Fried (30 tuổi). Tuy nhiên, vào tháng 11, công ty đã phá sản với khoảng 8 tỷ USD tiền của khách hàng bốc hơi. Giới chức Mỹ gọi đây là một vụ lừa đảo lớn đã kéo dài nhiều năm. Ông Bankman-Fried đã bị bắt và đối mặt với các cáo buộc hình sự. Nếu bị kết tội, ông có thể phải ngồi tù đến hết đời.

Cú sụp của FTX châm ngòi cho sự vụn vỡ của bong bóng tiền ảo gần đây. Ở mức đỉnh trong năm 2021, vốn hóa thị trường của tất cả các loại tiền số là gần 3,000 tỷ USD, tăng từ mức gần 800 tỷ USD vào đầu năm. Giờ thị trường này đã giảm về khoảng 800 tỷ USD. Giống như nhiều tài sản khác, nguồn gốc sự thoái trào của thị trường này cũng do kỷ nguyên tiền rẻ và dồi dào đã kết thúc.

Vũ Hạo (Theo Economist)