18 lá vàng - món bảo vật quốc gia trên 1.500 tuổi

Voi tinh xảo trên lá vàng

Trong 23 bảo vật quốc gia được công nhận (đợt 10, năm 2021), bộ sưu tập 18 lá vàng chạm khắc hình voi thu hút sự quan tâm rất lớn từ giới khảo cổ . 18 lá vàng được phát hiện tại di chỉ khảo cổ Gò Thành, xã Tân Thuận Bình (Chợ Gạo), thuộc nền văn hóa Óc Eo, có niên đại khoảng thế kỷ 6 - 8. Những lá vàng được phát hiện ở đáy hố thờ sâu khoảng 2m trong những năm 1988 – 1990, đang lưu giữ tại Bảo tàng Tiền Giang.

Ông Nguyễn Mạnh Thắng - Giám đốc Bảo tàng Tiền Giang, cho biết: Trong năm 1988 - 1990 bảo tàng đã phối hợp với trung tâm khảo cổ xuống khai quật và phát hiện rất nhiều hiện vật gồm sành, gốm, đá… tại di chỉ khảo cổ Gò Thành. Đặc biệt, trong đó phát hiện được hơn 100 hiện vật bằng vàng.

Trong số hơn 100 hiện vật này, tỉnh Tiền Giang đã lựa chọn 18 hiện vật được chạm khắc hình voi vô cùng độc đáo để Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Thủ tướng Chính phủ công nhận bảo vật quốc gia.

Cũng theo ông Thắng, mỗi lá vàng có kích thước cạnh từ 3 - 7cm, mỏng như một tờ giấy. Hoa văn hoạ tiết trên 18 lá vàng dát mỏng cho thấy độ tinh xảo trong kỹ thuật cắt tạo hình, chạm khắc của người nghệ nhân hàng nghìn năm trước.

Trước đó, tại Kiên Giang, Đồng Tháp và Long An, các nhà khảo cổ cũng tìm thấy các lá vàng tương tự. Tuy nhiên số lượng hiện vật không nhiều (nhiều nhất là 8 lá), và không được nguyên vẹn như ở Tiền Giang.

Theo hồ sơ bảo vật quốc gia, trên những lá vàng Gò Thành đều có hình voi biểu tượng cho sự may mắn, thịnh vượng, được bố trí ở bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc và nhìn tập trung về một điểm trung tâm. Những con voi này tương ứng như các vị thần canh giữ phương ánh sáng theo văn hóa Ấn Độ.

Trong 18 lá vàng thì 14 lá được chạm khắc theo phong cách giản lược, mang tính biểu tượng. 4 lá vàng còn lại được tả thực tỉ mỉ đến từng chi tiết, tuân thủ chặt chẽ theo tỉ lệ giải phẫu học của loài voi.

Vòi voi vươn dài về một bên, đầu vòi tả thực phần mũi nhô ra mềm mại, mỏng và sinh động. Hai ngà cong, cân đối gập đều ôm lấy vòi. Mắt tròn to, có cung mắt nổi cao tạo hiệu ứng gờ ổ mắt và nếp nhăn quanh vành mắt. Đầu voi to, nổi cao hai gồ đặc thù ở hai bên khối sọ, trên trán có một cung tròn tạo hiệu ứng khối nổi.

Hai tai voi xòe to, vành tai rộng xếp nếp nhiều lần. Dáng voi mập mạp, bụng phình to, bốn chân thẳng đứng với đầu gối và ngón chân tả thực rõ nét. Phần lớn các lá vàng đều còn nguyên vẹn, một số lá bị rách hoặc hơi nhàu ở phần rìa.

18 lá vàng được công nhận bảo vật quốc gia.

Sản phẩm văn hoá từ Ấn Độ

Ngoài bộ sưu tập vàng lá, tại Gò Thành các nhà khảo cổ cũng đã phát hiện một tượng thần Vishnu (được công nhận bảo vật quốc gia năm 2017). Tượng tạo hình mỹ thuật với tư thế đứng, làm bằng chất liệu đá: Cao 59cm, ngang 25cm và nặng hơn 10kg. Tượng có 4 tay, hai tay phía trên bên trái cầm vỏ ốc, tay phải cầm bánh xe. Hai tay bên dưới cầm cây chùy dài. Vishnu là tác phẩm nổi tiếng, được nhiều nước trên thế giới mượn của Việt Nam để giới thiệu về văn hóa Óc Eo.

Các nhà khảo cổ phỏng đoán, Gò Thành từng là trung tâm kinh tế sầm uất. Những hiện vật mang đậm văn hóa ngoại nhập là sản phẩm của quá trình trao đổi, giao lưu giữa cư dân văn hóa Óc Eo bản địa và văn hóa Ấn Độ.

Theo nghiên cứu của Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, cho đến nay Óc Eo - Phù Nam đã được biết đến như một nền văn hóa bản địa phát triển ở phía Nam Việt Nam - trong những thế kỉ đầu Công nguyên.

Hàng vạn di vật phong phú thuộc mọi chất liệu trong các lĩnh vực đời sống đã được phát hiện. Điều đó chứng tỏ tài năng sáng tạo và sức sống mãnh liệt của cư dân Óc Eo xưa.