Lương Văn Chánh: Người mở đất Phú Yên

(Tranh minh họa: Họa sĩ Sỹ Hòa, Báo Bình Phước Online)

Theo Nguyễn Hoàng vào nam

Lương Văn Chánh là người xứ Thanh, lớn lên trong cảnh Nam – Bắc triều, ông trở thành tướng quân của nhà Lê, giữ chức Thiên Vũ vệ đô chỉ huy sứ.

Năm 1545, trung thần phò tá cho nhà Lê là Thái sư Nguyễn Kim bị Quan Tổng Trấn nhà Mạc là Dương Chấp Nhất trá hàng rồi đầu độc giết chết, mọi quyền lực nhà Lê đều lọt vào tay Trịnh Kiểm. Tuy nhiên các tướng nhà Lê cho rằng người nắm quyền bính phải là con trưởng của Nguyễn Kim là Nguyễn Uông, vì thế việc Trịnh Kiểm nắm quyền bính được xem chỉ là tạm thời, sẽ đến lúc phải trao quyền cho Nguyễn Uông đang làm Tả Tướng Quân.

Nguyễn Uông trở thành cái gai trong mắt Trịnh Kiểm, và đột nhiên một hôm Nguyễn Uông mất không rõ nguyên nhân. Em của Nguyễn Uông là Nguyễn Hoàng (tức con thứ của Nguyễn Kim) linh cảm có chuyện chẳng lành, nên nội vã đến tìm gặp cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm xin chỉ dạy.

Trạng Trình đáp rằng “Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân” , nghĩa là “Hoành sơn một dãy, dung thân ngàn đời”

Dãy Hoành Sơn thuộc địa phận Thuận Hóa, Nguyễn Hoàng liền nhờ chị ruột là Ngọc Bảo (tức vợ Trịnh Kiểm) xin anh rể cho mình được trấn thủ ở Thuận Hóa. Trịnh Kiểm cho rằng Thuận Hóa xa xôi, đất đai cằn cỗi, để Nguyễn Hoàng đi sẽ yên tâm hơn không có ai tranh giành với mình nên đồng ý cho Nguyễn Hoàng đi trấn thủ luôn cả vùng đất cực nam bấy giờ là Thuận Hóa và Quảng Nam.

Tháng 10/1558, Nguyễn Hoàng cùng gia quyến và các binh tướng thân tín đi về phương nam. Trong số những người đi theo có Lương Văn Chánh, ông trở thành cánh tay đắc lực giúp Chúa trong thời điểm khó khăn. Chúa Nguyễn Hoàng thực hiện chính sách khai phá đất đai, giúp dân an cư lạc nghiệp, các vùng đất ngày càng trù phú, quân đội cũng ngày càng lớn mạnh hơn.

Do vùng đất cực nam là điểm tập kết của giặc cỏ và các đám cướp biển, đất mới khai phá cũng trở thành điểm ngắm của cướp, nên Lương Văn Chánh cùng binh lính phải nhiều lần đánh tan các toán cướp.

Đánh bại Chiêm Thành, mở đất phương nam

Năm 1578, Chiên Thành đưa quân tiến đánh, Lương Văn Chánh vâng mệnh Chúa đưa quân chặn lại và đánh bại được Chiêm Thành, đồng thời đuổi theo vượt biên giới vào Hoa Anh (Khánh Hoà và Phú Yên ngày nay), cùng tiến đánh Kinh đô An Nghiệp nằm ở phía tây thành phố Tuy Hòa ngày nay.

Lương Văn Chánh công phá được thành An Nghiệp, đẩy quân Chiêm về phía nam. Sau chiến công này Lương Văn Chánh được phong làm Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân, tước Phù Nghĩa hầu. Sau đó ông được giao trông coi huyện Tuy Viễn, trấn An Biên (nay thuộc tỉnh Bình Định).

Ra bắc đánh bại quân nhà Mạc

Lúc này ở Đàng Ngoài có thay đổi lớn, chúa Trịnh Tùng cùng quân Nam triều chiếm được thành Thăng Long của nhà Mạc. Thấy Đàng Trong ngày càng mạnh khó kiềm chế, năm 1593, Trịnh Tùng lập mưu để Nguyễn Hoàng ra bắc yết kiến vua Lê Thế Tông, mừng Vua về được Thăng Long.

Nguyễn Hoàng lâm vào thế buộc phải ra bắc. Nhận thấy lành ít dữ nhiều, Nguyễn Hoàng chọn người đáng tin cậy và tài năng phò tá cho mình. Một là người cậu Nguyễn Ư Dĩ nuôi Chúa từ khi mới chỉ 2 tuổi, cùng một người nữa chính là Lương Văn Chánh.

Nguyễn Hoàng ra bắc, Trịnh Tùng muốn nhân dịp này giữ Nguyễn Hoàng ở bắc để dễ bề kiểm soát, nên nói Vua phong cho Nguyễn Hoàng làm Trung quân đô đốc phủ tả đốc chưởng phủ sự thái úy Đoan quốc công cầm quân chống nhà Mạc ở phương bắc.

Lương Văn Chánh phò tá Nguyễn Hoàng, cầm quân đánh nhiều trận thắng lớn ở Sơn Nam và Hải Dương. Vua Lê Thế Tông biết Lương Văn Chánh đã được chúa Nguyễn Hoàng phong làm Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân, tước Phù Nghĩa hầu trước đó, liền chính thức hợp thức hóa tước phong này, đồng thời gia phong làm Đô chỉ huy sứ chỉ huy 4 vệ quân Thần Vũ.

Người mở đất Phú Yên

Bị kẹt ở bắc không về được, Nguyễn Hoàng rất lo lắng cho Đàng Trong, Chúa cử Lương Văn Chánh trở về Đàng Trong đưa dân chúng khai phá vùng đất phía nam.

Lương Văn Chánh giữ chức Tri huyện Tuy Viễn, trấn An Biên. Năm 1597, ông đưa 4.000 dân đến khai phá vùng đất từ đèo Cù Mông đến đèo Cả (địa bàn tỉnh Phú Yên ngày nay). Tại đây ông cùng dân từng bước khai khẩn đất hoang, lập nên những ngôi làng đầu tiên ở sông Đà Diễn, sông Cái.

Từ năm 1597 đến năm 1611, ông cùng dân chúng lập được gần 100 làng trù. Năm 1611, Lương Văm Chánh mất, dân chúng thương tiếc lập đền thờ, tôn ông làm Thành Hoàng.

Các đời chúa Nguyễn Từ năm 1689 đến năm 1767 có 5 lần ban tước cho ông như: “Bảo quốc chi thần”, “Bảo quốc Hộ dân chi thần”.

Đến thời nhà Nguyễn ông được 6 lần gia phong, tước vị cuối cùng của ông là Dục bảo Trung hưng Thượng đẳng thần.

Ngày nay ở xã Hòa Trị cách thành phố Tuy Hòa không xa, bên núi Cấm và dòng sông Bến Lội là ngôi mộ hình mai rùa của Lương Văn Chánh. Hàng năm dân chúng tỉnh Phú Yên đều tổ chức cúng lễ, tôn tạo khu mộ và đền thờ ông.

Trần Hưng

Mời xem video “Lấy vợ lấy đức không lấy sắc, kết bạn kết tâm chẳng kết tài”